Προϊόντα

Παρίσι, 1904: Ύστερα από πενήντα τρεις πυκνογραμμένες σελίδες πολύπλοκων μαθηματικών, ο αδιαμφισβήτητος Πανεπιστήμονας της εποχής, Ανρί Πουανκαρέ, ολοκληρώνει -με ισχυρή αυτοπεποίθηση- τη σκέψη του: “Εικάζω πως κάθε σώμα που περιέχει τρύπες και δεν είναι συνεστραμμένο, μπορεί να μορφοποιηθεί και να πάρει το σχήμα μιας σφαίρας. Μπορώ να το αποδείξω – όμως, θα πρέπει να βαδίσω μακρινά μονοπάτια”. Λίγα χρόνια μετά, μια εμβολή καταστρέφει ακαριαία αυτόν τον “ζωντανό εγκέφαλο” των ορθολογικών επιστημών. Την ίδια στιγμή, η Εικασία του αρχίζει να καταστρέφει τις καριέρες των μαθηματικών για τα επόμενα 100 χρόνια.

Παρίσι, 2010: Στην κατάμεστη αίθουσα Νταρμπού του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου, ο Λάντον Κλέι -ιδρυτής του ομώνυμου Ινστιτούτου Μαθηματικών- ετοιμάζεται να απονείμει στον ιδιοφυή μαθηματικό Γκριγκόρι Πέρελμαν το Βραβείο της Χιλιετίας ως αναγνώριση για την επίλυση ενός από τα επτά άλυτα, μνημειώδη προβλήματα των μαθηματικών: της θρυλικής Εικασίας του Πουανκαρέ. Παρατεταμένη αναμονή· άκαρπη έκκληση· ο Γκριγκόρι απουσιάζει. “Προσφέρω, λοιπόν, αυτό το έπαθλο [βεβιασμένο χαμόγελο]… σε όποιον νομίζει ότι θα έπρεπε να το παραλάβει”. Πεντακόσια ανυπόμονα βλέμματα καρφώνονται στη Λαβίνια Κλέι, που συνοδεύει τον 89χρονο Φρανσουά Πουανκαρέ μέχρι τον σύζυγό της. Ο Φρανσουά αγκαλιάζει συγκινημένος την τιμητική πλακέτα. “Είμαι ευγνώμων στους επιστήμονες που διαδίδουν τις ιδέες του παππού μου. Ανακατεύτηκα κι εγώ στο έργο του όταν, ως γλωσσολόγος, μετέφραζα τις επιστολές που λάμβανε από τον Φέλιξ Κλάιν”.

Γιατί ήταν τόσο σημαντικές για τους επιστήμονες οι “ιδέες του παππού” του; Πώς κατάφερε ο Γκρίσα Πέρελμαν να αποδείξει την Εικασία και να “κλέψει” τη δόξα του Πουανκαρέ; Γιατί δεν προσήλθε να παραλάβει το Βραβείο της Χιλιετίας;

Πηγαίνοντας κάθε πρωί στο Ινστιτούτο και αργότερα, στον δρόμο της επιστροφής, μιλούσαν στα γερμανικά όλο ένταση και ζωηράδα. Ο Αϊνστάιν ήταν ο πιο διάσημος επιστήμονας στο Πρίνστον, και ο Γκέντελ ήταν ο μόνος άνθρωπος στον κόσμο που περπατούσε και μιλούσε επί ίσοις όροις μαζί του. Ωστόσο, και οι δύο ήταν ολομόναχοι. Με συνδετικό κρίκο την κοινή αίσθηση διανοητικής απομόνωσης, έβρισκαν ο ένας παρηγοριά στη συντροφιά του άλλου. Δεν ήθελαν να μιλήσουν σε κανέναν άλλον. Ήταν ολοφάνερο πως βρίσκονταν πάνω από τους κοινούς θνητούς, όπως επίσης ήταν κοινό μυστικό στο Ινστιτούτο πως οι δυο τους είχαν καταντήσει «μουσειακά κομμάτια». Άραγε, τι έλεγαν; Ίσως μιλούσαν για την πολιτική. Οπωσδήποτε μιλούσαν για τον αφηρημένο κόσμο των μαθηματικών, χαίρονταν τη φυσική και εντυπωσίαζαν ο ένας τον άλλον με αιχμηρές απαντήσεις στα πιο παράξενα φιλοσοφικά ερωτήματα. Με υποδόρειο χιούμορ και επιστημονική ακαμψία ο Τζιμ Χολτ αφηγείται τα πιο προκλητικά επιτεύγματα εκκεντρικών διανοητών, ιδιοφυών μαθηματικών, οραματιστών φυσικών, και βαθυστόχαστων φιλοσόφων των τελευταίων αιώνων. Το βιβλίο του είναι μια πανδαισία ανθρώπων παράτολμης ζωής, κοσμογονικής μεγαλοφυΐας και ωμής δημιουργικότητας. Οι ιδέες των Αϊνστάιν και Γκέντελ, πέρα από τους περιπάτους τους, αντηχούν σχεδόν σε ολόκληρο το φάσμα των επιστημών και της εξέλιξής τους: στην έννοια του χρόνου, στο νόημα του απείρου, στις γενιές της θεωρίας χορδών, στις εσχατιές της κοσμολογικής αναζήτησης, στα παράδοξα της κβαντικής διεμπλοκής, στο βασίλειο των αφηρημένων μαθηματικών, στα μυστικά της κρυπτογραφίας, στις μεταμορφώσεις της τοπολογίας, στην ομορφιά των ανεπίλυτων μαθηματικών προβλημάτων, στην αισθητική της γλώσσας, στα όρια της ηθικής, στη χαρτογράφηση του ψυχισμού, στην κατανόηση του εγκεφάλου και της λειτουργίας των υπολογιστών.

Έγραψα μια ωδή στη Φυσική· αφηγούμαι το ειδύλλιο μαζί της· εκμυστηρεύομαι το πώς σκέφτομαι γι’ αυτήν· ομολογώ τη δίψα μου για την ολοκληρωτική γνώση των νόμων της· αγωνιώ για το πότε θα έρθει το τέλος της!
Προσπαθώντας να κατανοήσω πώς λειτουργεί ο φυσικός κόσμος, αφιέρωσα τη μισή ακαδημαϊκή μου καριέρα στην έρευνα.
Την άλλη μισή τη διέθεσα στη διδασκαλία,στην επικοινωνία και στη διάδοση όσων έμαθα.

Όταν ξεκίνησα, πριν από τρεις δεκαετίες, διδάχθηκα ότι βρισκόμασταν ένα βήμα πριν
από το τέλος της Φυσικής, μιαν ανάσα πριν από τη Θεωρία των Πάντων.
Σήμερα, βρισκόμαστε ακόμη πιο μακριά από το «νήμα» που ήμασταν έτοιμοι να «κό-
ψουμε» πριν από τριάντα χρόνια. Όλα όσα γνωρίζουμε σήμερα για τη Φυσική μοι-
άζουν με νησίδα που περιβάλλεται από τον ωκεανό του ανεξερεύνητου. Η σκέψη του
φυσικού πυρπολείται όταν συνειδητοποιεί πόσα πολλά υπάρχουν ακόμη να μάθει.

Δεν έγραψα αυτό το βιβλίο για να αφηγηθώ την εξέλιξη της Φυσικής, ούτε για να οραματιστώ το μέλλον της (αφού δεν το γνωρίζω και υποψιάζομαι ότι θα είναι μακρύς ο δρόμος). Το έγραψα επειδή θέλω να σας μιλήσω για όσα γνωρίζω ότι δεν γνωρίζουμε.

Σας προσκαλώ σε ένα ακόρεστο διανοητικό ταξίδι, με σταθμούς τους τρεις «πυλώνες»
της σύγχρονης φυσικής: τη σχετικότητα, την κβαντική μηχανική και τη θερμοδυναμι-
κή. Και στο τέλος της διαδρομής, το μυστήριο της αόρατης ύλης, η σκοτεινή ενέργεια,
η κβαντική βαρύτητα βρόχων, η θεωρία Μ και η μεγάλη ενοποίηση.
Τι άλλο θέλετε για να νιώσετε δέος και θαυμασμό; Μα, είναι δυνατόν να μην αγαπά
κάποιος τη Φυσική;

Ο θρίαμβος της Φυσικής, μέσα από τα μάτια του πιο ταλαντούχου, του πιο
εμπνευσμένου, του πιο ενημερωμένου εκλαϊκευτή της επιστήμης.
-(Ian Stewart)

Ένα βιβλίο-κάλεσμα προς τους νέους (αναποφάσιστους ή διστακτικούς) που σκέ-
φτονται να ασχοληθούν με τη Φυσική. Ο Τζιμ Αλ-Καλίλι τούς ενθαρρύνει με τον δικό
του μοναδικό τρόπο να ξεκινήσουν αυτή την πολύ προκλητική αποστολή.
-(The Best Science Books of 2020)

Η γοητεία του βιβλίου είναι ότι διατηρεί ανοιχτή την αίσθηση του θαύματος, της ανα-
κάλυψης και της δυνατότητας που έχουμε όλοι, ακόμη και οι μη ειδικοί αναγνώστες
(και ας το παραδεχτούμε, εκεί ανήκουν οι περισσότεροι από εμάς) να απολαύσουμε
τη μαγεία και το μέλλον της Φυσικής.
(The Royal Society Science Book Prize)

“Αν είδα μακρύτερα, είναι επειδή στάθηκα στους ώμους γιγάντων”, έγραφε το 1676 ο Ισαάκ Νεύτων σε μια επιστολή του προς τον Ρόμπερτ Χουκ. Εύστοχο σχόλιο και συνάμα βαθιά συνειδητοποίηση: η επιστήμη, και ουσιαστικά ολόκληρος ο πολιτισμός, είναι μια ατέρμονη διαδικασία ιδεών.
Ό,τι χθες φαινόταν ακατανόητο και “μαγικό”, σήμερα φαίνεται σαφές και λογικό, όμως -όπως μας αποκαλύπτει αυτό το σημαντικό βιβλίο- η ιστορική διαδρομή της νεότερης επιστήμης δεν ήταν καθόλου ομαλή. Μέσα από αυτή την πολύτιμη έκδοση, ο φυσικός-φαινόμενο Stephen Hawking καταφέρνει έναν μοναδικό συνδυασμό: υφαίνει περίτεχνα τον ιστορικό καμβά της επιστήμης και της εξελισσόμενης αντίληψής μας για το Σύμπαν, κοσμώντας τον με τα χειρόγραφα διαμάντια των επαναστατών της σκέψης.
Ο καθηγητής Hawking ταξιδεύει τον αναγνώστη στον κόσμο του Κοπέρνικου, του Γαλιλαίου, του Κέπλερ, του Νεύτωνα και του Αϊνστάιν, μέσα από συναισθηματικά φορτισμένες σκηνές που σημάδεψαν τη ζωή του καθενός αλλά και την ίδια την επιστήμη. Και σα να μην φτάνει το κλίμα της εποχής του κάθε “γίγαντα” ξεχωριστά, ο διακεκριμένος φυσικός αυξάνει την ένταση και το μυστήριο παραθέτοντας τα αυθεντικά χειρόγραφά τους. Διαβάζοντας τα Principia του Νεύτωνα, τις Αρμονίες του Κόσμου του Κέπλερ, την Αρχή της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, τους Διαλόγους Σχετικά με Δύο Νέες Επιστήμες του Γαλιλαίου, το Περί των Περιφορών των Ουρανίων Σφαιρών του Κοπέρνικου, ο αναγνώστης εντυπωσιάζεται με τη σαφήνεια και την ευρυμάθεια των δημιουργών τους, ενώ παράλληλα -από τα συναρπαστικά βιογραφικά κείμενα- διαπιστώνει μέσα σε πόσο δύσκολες συνθήκες διατυπώθηκαν οι ιδέες τους. Διότι τι άλλο εκτός από συγκίνηση μπορεί κάποιος να νιώσει καθώς βλέπει τον Γαλιλαίο γονυπετή να απαγγέλει, με τρεμάμενα χείλη, τη χειρόγραφη αποκήρυξη των ιδεών του μπροστά στην Ιερά Εξέταση, λίγο πριν ψιθυρίσει “Και όμως κινείται…”
“Οι σύγχρονοι επιστήμονες”, συμπληρώνει ο καθηγητής Hawking, “αποκάλυψαν τους αντικειμενικούς και απρόσωπους νόμους που διέπουν τη λειτουργία του Σύμπαντος, πλην όμως εξακολουθούν να αναζητούν μια ολοκληρωμένη περιγραφή – στην οποία ο άνθρωπος φαίνεται να μην παίζει κανένα ρόλο. Ίσως η αποτυχία αυτή είναι προσωρινή – η τελική ενοποιημένη θεωρία θα προσδιορίσει με μοναδικό τρόπο την κατάσταση του σύμπαντος, την ισχύ της βαρύτητας, τη μάζα και το φορτίο του ηλεκτρονίου. Ωστόσο, ορισμένα γεγονότα (όπως το ότι βρισκόμαστε στον τρίτο βράχο από τον Ήλιο, και όχι στον δεύτερο ή τον τέταρτο) μοιάζουν τυχαία και αυθαίρετα, και όχι προβλέψεις μιας θεϊκής εξίσωσης.
Αισθάνομαι ότι το πολύπλοκο και (με απλούς νόμους) σοφά δομημένο Σύμπαν, απαιτεί την επίκληση της Ανθρωπικής Αρχής, η οποία μας τοποθετεί και πάλι στην κεντρική θέση του Σύμπαντος: μια θέση που δεν τολμούσαμε να διεκδικήσουμε μετά την εποχή του Κοπέρνικου.” (Από την παρουσίαση της έκδοσης)

Βιώνουμε μια τεχνολογική επανάσταση που εγείρει βαθιά ερωτήματα για το τι είναι «άνθρωπος».
Το σώμα και το μυαλό μας, που κάποτε τα θεωρούσαμε αποκλειστικά δικά μας, σύντομα θα
αποτελούν εκφάνσεις μιας νοημοσύνης που δεν θα είναι ούτε φυσική ούτε τεχνητή. Πόσο συμβατή
με τον άνθρωπο θα είναι μια μηχανή με νοημοσύνη ανώτερη από τη δική του; Θα συνυπάρξουμε ή
μήπως, κάτω από την εξουσία της, θα καταρρεύσουν οι θέσεις εργασίας, οι ανθρώπινες σχέσεις,
και ο ίδιος ο πολιτισμός μας; Ποιος, τελικά, θα κατέχει το «είναι» μας και τα δεδομένα του;

Ο Στιούαρτ Ράσελ –κορυφαίος επιστήμονας της Τεχνητής Νοημοσύνης, η «φωνή» της κατά κυριολεξία–
περιγράφει πώς, μπροστά σε ένα μέλλον που έρχεται νωρίτερα απ’ όσο νομίζουμε, θα καταφέρουμε
να αλλάξουμε πορεία προτού να είναι αργά.

Προδιαγράφει τρόπους σχεδιασμού συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης ασφαλών και ωφέλιμων για
τον άνθρωπο. Προτείνει μηχανές που θα τις χαρακτηρίζει η αβεβαιότητα (η αμφιβολία) ως προς τους
στόχους τους –στοιχείο θετικό, όχι σφάλμα της λειτουργίας τους– με επακόλουθο να συμμορφώνονται
με τις επιθυμίες των ανθρώπων: θα ζητούν την άδειά τους, θα αποδέχονται διορθώσεις, θα τίθενται
εκτός λειτουργίας, θα είναι ταπεινές, αλτρουιστικές, θα ανακαλύπτουν νέες δράσεις και, όπως κι εμείς,
θα διαχειρίζονται τις γνώσεις τους και θα αποφασίζουν γρήγορα.

Θέτει το πλαίσιο ελέγχου της Τεχνητής Νοημοσύνης, με πρωταρχικό μέλημα ότι οι πράξεις των μηχανών
θα οδηγούν στην επίτευξη των δικών μας στόχων, όχι των δικών τους. Ο Ράσελ θεωρεί την υπερανθρώπινη
Τεχνητή Νοημοσύνη ως υπαρξιακή απειλή για το είδος μας και παράλληλα την αναγνωρίζει ως το ύψιστο
επίτευγμα του ανθρώπου. Ας ευχηθούμε ότι δεν θα είναι και το ύστατο.